آیه 23 سوره یوسف

وَ راوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ «23»

«1» مصدر اخير.

«2» همان مصدر.

«3» همان مصدر.

«4» تفسير منهج الصادقين، ج 5 ص 30.

جلد 6 - صفحه 198

چون يوسف به خانه عزيز وارد شد زليخا اظهار شوق نمود:

وَ راوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِها: و رفت و آمد نمود يوسف را آن زنى كه يوسف در خانه او بود، يعنى زليخا به حيله‌گرى مراوده مى‌نمود تا مراد خود را حاصل كند. عَنْ نَفْسِهِ‌: از نفس او.

شرح حال: زليخا مجذوب حسن و جمال يوسف شده، تا مدتى مخفى، عاقبت اظهار، و به تدابير و حيل مشغول گرديد.

ابن عباس نقل نموده‌ «1» از جمله مراوده او اين بود كه به يوسف گفت: چه موى نيكو دارى.

يوسف فرمود: اول چيزى كه در خاك پراكنده و بريزد موى باشد.

زليخا گفت: چه روى نيكو دارى.

يوسف فرمود: احسن الخالقين آن را در رحم مادر نگاشته.

زليخا گفت: حسن تو مرا لاغر نمود.

يوسف فرمود: شيطان تو را به اين داشته.

زليخا گفت: عشق تو آتش به دل من زده.

يوسف فرمود: اگر من آن را فرونشانم به آتش جهنم سوخته شوم.

زليخا گفت: برخيز به اندرون خانه آبى بياور.

يوسف فرمود: كسى داخل شود كه مالك باشد، و من مملوك، و مالك چيزى نيستم.

زليخا گفت: با من در آن پرده درآى كه كسى را به آن راه نيست.

يوسف فرمود: خداى من بر نهانى و آشكارا مطلع است.

زليخا گفت: عزيز را شربتى دهم تا هلاك و من حليله تو شوم.

يوسف فرمود: چگونه از عذاب و عقاب جهنم خلاص شوى.

خلاصه چون از تدابير مراوده عاجز شد، شروع به حيله ديگر نمود. خانه‌

«1» بحار الانوار ج 12 ص 270.

جلد 6 - صفحه 199

ساخت زير و بالا و در و ديوار آن آئينه بود، صورت خود و يوسف را در آن نقش و التماس به يوسف كه داخل شو، ببين چنين خانه ديده‌اى؟

چون يوسف وارد، زليخا نيز از عقب او روان شد. وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ‌: و ببست درها را (تشديد براى تكثير و مبالغه در اغلاق است) نزد بعضى هفت اطاق بود در يكديگر، يوسف به هر طرف نظر مى‌كرد عكس زليخا را مى‌ديد.

چون به سمت در آمد در را بسته ديد. وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ‌: و زليخا صدا نمود پيش من بيا كه من براى توام. قالَ مَعاذَ اللَّهِ‌: يوسف عليه السّلام گفت پناه برم به خدا پناه گرفتنى. إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ‌: بتحقيق شأن چنين است كه پروردگار من نيكو ساخته و مهيا فرموده مقام و منزلت مرا در درگاه خود و مرا مرتبه جليله و درجه رفيعه داده، چگونه در حق او عاصى و نافرمانى نموده مرتكب قبيحى شوم و خود را از آن رتبه محروم كنم. يا عزيز تربيت كننده من و تو را به نيكو داشتن من امر نموده، چگونه حرمت و حق نعمت او را رعايت نكرده، دست خيانت به حرام او دراز كنم.

إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ‌: بدرستى كه شأن چنين است كه رستگار نمى‌شوند حق ناشناسان يا فايز نشوند زناكاران، چه زنا بدترين چيزها باشد. و در آيه شريفه دليل است بر آنكه يوسف قصد فاحشه ننمود و اراده قبيح نكرد، زيرا كسى كه قصد قبيح داشته باشد چنين سخنى را نگويد.

وَ راوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ «23»

ترجمه‌

و آمد و رفت كرد نزد او زنى كه او در سرايش بود براى مراد خويش از خود او و ببست درها را و گفت بشتاب بسوى چيزيكه آماده است براى تو گفت پناه مى‌برم بخدا همانا او است پروردگار من نيكو كرد جايگاه مرا بدرستيكه رستگار نميشوند ستمكاران.

تفسير

حسن و جمال كه از طفوليّت در حضرت يوسف بنصاب كمال رسيده بود چنانچه در حديث نبوى است كه خداوند نيمى از گوهر حسن را بيوسف عطا فرمود و نيم ديگر را بساير مردم در تزايد بود تا آنحضرت بحدّ بلوغ و رشد رسيد گفته‌اند اندامش بقدرى موزون و متناسب بود كه قابل توصيف نبود رويش مانند ماه شب چهارده ميدرخشيد و شعاع دندانش ديده‌ها را خيره ميكرد ديگر كسى قادر نبود كه چشم از او بپوشد و در تحصيل مراد از او نكوشد بيچاره زليخا كه گرفتار اين ورطه هولناك شده بود يكباره عنان صبر و شكيبائى را از دست داد و پس از مراوده و معاشقه و مكالمه چنديكه در آنحضرت مؤثر نشد خود را آرايش و پيرايش تمام نمود و تمام درها را محكم بست و صريحا از آن حضرت تقاضاى كامروائى كرد و گفته‌اند او زنى بود شاهزاده و در نهايت حسن و جوانى و جمال و عزيز عنّين بود و نزد زن نميرفت و حضرت در جواب فرمود معاذ اللّه يعنى پناه مى‌برم بخدا از اين امر پناه بردنى شوهر تو مولى و ولى نعمت و مربّى من است مرا جايگاه نيكو داده و مقام مرا گرامى فرموده سزاوار نيست من نسبت باو خيانت نمايم يا خداوند تعالى پروردگار من است و مرا جاى در دل بزرگان داده كه مورد عنايت ايشان شدم و بمنصب نبوّت فائز فرموده پس نبايد معصيت او را بنمايم و اين عمل ظلم بنفس و ظلم بغير است و ظلم كنندگان رستگار نخواهند شد و كلمه هيت اسم فعل است يعنى اقبال و مبادرت نما و در مجمع از امير المؤمنين عليه السّلام بهمزه و ضم تاء روايت نموده يعنى مهيّا شدم براى تو.

جلد 3 صفحه 134

وَ راوَدَته‌ُ الَّتِي‌ هُوَ فِي‌ بَيتِها عَن‌ نَفسِه‌ِ وَ غَلَّقَت‌ِ الأَبواب‌َ وَ قالَت‌ هَيت‌َ لَك‌َ قال‌َ مَعاذَ اللّه‌ِ إِنَّه‌ُ رَبِّي‌ أَحسَن‌َ مَثواي‌َ إِنَّه‌ُ لا يُفلِح‌ُ الظّالِمُون‌َ «23»

و اقبال‌ و اظهار تمايل‌ كرد زليخا ‌که‌ يوسف‌ ‌در‌ اطاق‌ ‌او‌ ‌بود‌ ‌از‌ نفس‌ يوسف‌ ‌که‌ ‌من‌ كمال‌ اشتياق‌ ‌را‌ دارم‌ بتو و تمام‌ درها ‌را‌ بست‌ كسي‌ وارد نشود و يوسف‌ ‌هم‌ خارج‌ نشود و ‌گفت‌ بيا نزد ‌من‌ ‌که‌ ‌من‌ ‌براي‌ تو مهيّا هستم‌ حضرت‌ يوسف‌ فرمود معاذ اللّه‌ ‌من‌ پناه‌ ميبرم‌ بخداوند ‌که‌ ‌او‌ بمن‌ چه‌ عناياتي‌ فرموده‌ ‌که‌ مرا ‌از‌ حضيض‌ ذلّت‌ باوج‌ عزّت‌ رسانيده‌ محققا ‌اينکه‌ عمل‌ ظلم‌ ‌است‌ و رستگار نميشوند ظالمين‌ واقعا تصور كنيد ‌که‌ همچه‌ نفس‌ قويه‌ ‌در‌ احدي‌ جز معصوم‌ و تالي‌ تلو معصوم‌ پيدا نميشود ‌حتي‌ ‌از‌ يكي‌ ‌از‌ علماء اعلام‌ ‌که‌ ‌در‌ قدس‌ و تقوي‌ كم‌ نظير ‌بود‌ پرسيدند ‌که‌ ‌اگر‌ يك‌ همچه‌ پيشامدي‌ ‌براي‌ ‌شما‌ شد چه‌ ميكنيد فرمود پناه‌ ميبرم‌ بخدا ‌با‌ اينكه‌ حضرت‌ يوسف‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ميتوانست‌ بنحو مشروع‌ انجام‌ دهد زيرا عزيز مصر عنّين‌ ‌بود‌ زليخا اختيار فسخ‌ نكاح‌ ‌را‌ داشت‌ و ‌غير‌ مدخوله‌ ‌بود‌ عدّه‌ نداشت‌ و يوسف‌ ‌او‌ ‌را‌ تزويج‌ ميكرد لكن‌ ‌اينکه‌ ظلم‌ ‌در‌ حق‌ عزيز ميشد ‌با‌ ‌آن‌ همه‌ سفارشات‌ ‌که‌ ‌در‌ حق‌ يوسف‌ كرده‌ ‌بود‌.

وَ راوَدَته‌ُ الَّتِي‌ هُوَ فِي‌ بَيتِها فاعل‌ راودت‌ ‌الّتي‌ ‌است‌ ‌که‌ زليخا ‌باشد‌ و مراوده‌ رفت‌ و آمد ‌است‌ و نزديك‌ ديگر رفتن‌ و مفعول‌ فعل‌ ضمير ‌است‌ ‌که‌ مرجعش‌ يوسف‌ ‌است‌ ‌يعني‌ راودت‌ زليخا يوسف‌ ‌را‌ ‌يعني‌ نزديك‌ يوسف‌ آمد، و تعبير ببيت‌ دون‌ الدار ظهور ‌در‌ حجره‌ دارد ‌که‌ يوسف‌ ‌در‌ حجره‌ ‌بود‌.

‌عن‌ نفسه‌ ‌يعني‌ نزديك‌ ‌شده‌ بيوسف‌ ‌که‌ ديگر فاصله‌ چندان‌ نبود و البته‌ ‌با‌ كمال‌ زينت‌ و آرايش‌ آمد وَ غَلَّقَت‌ِ الأَبواب‌َ جمع‌ باب‌ ‌است‌ و گفتند هفت‌ درب‌ ‌بود‌ ابواب‌ بيوت‌ و ابواب‌ دور تو همتو ‌که‌ كسي‌ وارد نشود و يوسف‌ ‌هم‌ فرار نكند

جلد 11 - صفحه 177

وَ قالَت‌ هَيت‌َ لَك‌َ ‌در‌ قرائت‌ هيت‌ اختلاف‌ زيادي‌ ‌در‌ قرّاء ‌شده‌ لكن‌ نظر ‌به‌ اينكه‌ ‌ما جز سياهي‌ قرآن‌ هيچ‌ قرائتي‌ ‌را‌ معتبر نميدانيم‌ و ‌او‌ بفتح‌ ها و ‌تا‌ و سكون‌ ياء ‌است‌ و هيت‌ اسم‌ فعل‌ ‌است‌ بمعني‌ هلم‌ّ ‌يعني‌ بشتاب‌ و كلمه‌ لك‌ ‌يعني‌ بنفع‌ تو ‌است‌ ‌که‌ ‌اگر‌ چنين‌ كني‌ نزد ‌من‌ بسيار عزيز ميشوي‌ و سفارش‌ تو ‌را‌ ‌هم‌ نزد عزيز و نزد ملك‌ ميكنم‌ و ‌از‌ ‌من‌ بهره‌برداري‌ كامل‌ ميكني‌.

قال‌َ مَعاذَ اللّه‌ِ استعيذ باللّه‌ اعاذة و معاذا و فرق‌ ‌بين‌ اعوذ باللّه‌ و معاذ اللّه‌ اينست‌ ‌که‌ اعوذ باللّه‌ فعل‌ ‌عبد‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌من‌ پناه‌ ميبرم‌ بخدا و معاذ اللّه‌ فعل‌ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌او‌ مرا پناه‌ ميدهد و ‌من‌ ‌در‌ پناهگاه‌ ‌او‌ هستم‌.

إِنَّه‌ُ رَبِّي‌ مرا تربيت‌ كرده‌ ‌تا‌ باين‌ مقام‌ رسانيده‌ و مقام‌ نبوت‌ و علم‌ و حكمت‌ بمن‌ عنايت‌ فرموده‌ أَحسَن‌َ مَثواي‌َ چه‌ اندازه‌ نيكو كرده‌ جايگاه‌ مرا چه‌ اندازه‌ بعض‌ مفسرين‌ اشتباه‌ كاري‌ دارند ‌که‌ مرجع‌ ضمير انّه‌ ‌را‌ عزيز مصر دانسته‌ و تعبير بربي‌ ‌يعني‌ مالك‌ و مولاي‌ ‌من‌ ‌است‌ و بمن‌ عزت‌ گذاشته‌ و ‌من‌ غلام‌ ‌او‌ هستم‌ همچه‌ خيانتي‌ باو نميكنم‌.

إِنَّه‌ُ لا يُفلِح‌ُ الظّالِمُون‌َ محققا رستگار نميشوند ظالمين‌ چه‌ ظالم‌ بنفس‌ ‌باشد‌ نافرماني‌ ‌او‌ ‌را‌ بكند چه‌ ظالم‌ بغير ‌باشد‌ و ‌اينکه‌ عمل‌ ‌هم‌ ظلم‌ بنفس‌ ‌است‌ معصيت‌ بزرگي‌ ‌است‌ و ‌هم‌ ظلم‌ بعزيز ‌است‌ ‌که‌ متعرض‌ حريم‌ ‌او‌ شده‌ام‌ و زليخا توهّم‌ كرده‌ ‌بود‌ ‌که‌ چون‌ يوسف‌ بعنوان‌ غلامي‌ ‌در‌ خانه‌ ‌او‌ ‌است‌ ‌هر‌ چه‌ بگويد بايد اطاعت‌ كند و چون‌ ديد اباء و امتناع‌ ‌او‌ ‌را‌.

178

]

(آیه 23)- عشق سوزان همسر عزیز مصر! یوسف با آن چهره زیبا و ملکوتیش، نه تنها عزیز مصر را مجذوب خود کرد، بلکه قلب همسر عزیز را نیز بسرعت در تسخیر خود درآورد، و عشق او پنجه در اعماق جان او افکند و با گذشت زمان، این عشق، روز به روز داغتر و سوزانتر شد، اما یوسف پاک و پرهیزکار جز به خدا نمی‌اندیشید و قلبش تنها در گرو «عشق خدا» بود.

امور دیگری نیز دست به دست هم داد و به عشق آتشین همسر عزیز، دامن زد.

نداشتن فرزند از یک سو، غوطه‌ور بودن در یک زندگی پرتجمل اشرافی از سوی دیگر، و نداشتن هیچ گونه گرفتاری در زندگی داخلی- آنچنان که معمول اشراف و متنعمان است- از سوی سوم، این زن را که از ایمان و تقوا نیز بهره‌ای نداشت در امواج وسوسه‌های شیطانی فرو برد. آنچنان که سر انجام تصمیم گرفت از او تقاضای کامجویی کند.

او از تمام وسائل و روشها برای رسیدن به مقصود خود در این راه استفاده کرد، و با خواهش و تمنا، کوشید در دل او اثر کند آنچنان که قرآن می‌گوید: «آن زن که یوسف در خانه او بود پی‌درپی از او تمنای کامجویی کرد» (وَ راوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِها عَنْ نَفْسِهِ).

ج2، ص412

سر انجام به نظرش رسید یک روز او را تنها در خلوتگاه خویش به دام اندازد، تمام وسائل تحریک او را فراهم نماید، جالبترین لباسها، بهترین آرایشها، خوشبوترین عطرها را به کار برد، و صحنه را آنچنان بیاراید که یوسف نیرومند را به زانو درآورد.

قرآن می‌گوید: «او تمام درها را محکم بست و گفت: بیا که من در اختیار توام»! (وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَیْتَ لَکَ).

شاید با این عمل می‌خواست به یوسف بفهماند که نگران از فاش شدن نتیجه کار نباشد چرا که هیچ کس را قدرت نفوذ به پشت این درهای بسته نیست.

در این هنگام که یوسف همه جریانها را به سوی لغزش و گناه مشاهده کرد، و هیچ راهی از نظر ظاهر برای او باقی نمانده بود، در پاسخ زلیخا به این جمله قناعت کرد و «گفت: پناه می‌برم به خدا» (قالَ مَعاذَ اللَّهِ).

او با ذکر این جمله کوتاه، هم به یگانی خدا از نظر عقیده و هم از نظر عمل، اعتراف نمود.

سپس اضافه کرد: از همه چیز گذشته، من چگونه می‌توانم تسلیم چنین خواسته‌ای بشوم، در حالی که در خانه عزیز مصر زندگی می‌کنم و در کنار سفره او هستم «او صاحب نعمت من است و مقام مرا گرامی داشته است» (إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ).

آیا این ظلم و ستم و خیانت آشکار نیست؟ «مسلما ستمگران رستگار نخواهند شد» (إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ).